Ngày xưa, ở vùng Bắc Kạn, mỗi năm dân làng Năm Mẫu đều tổ chức lễ cúng Phật lớn, gọi là lễ Vô Giá. Mọi người nô nức đi xem. Ai nấy đều lo ăn chay niệm Phật và làm những việc từ thiện như buông cá, thả chim… để cầu phúc trong mấy ngày hội.

Hôm ấy, xuất hiện ở đám hội một bà già ăn mày. Không ai biết bà từ đâu đến. Bộ dạng thật là gớm ghiếc: những mảnh vải vá víu không đủ che tấm thân gầy còm và lở loét của bà. Mùi hôi thối xông ra rất khó chịu. Đến đâu, bà cũng thều thào mấy câu: “Đói lắm các ông các bà ơi!”. Rồi cầm cái rá, bà giơ ra khắp bốn phía, đầy vẻ cầu khẩn. Nhưng mãi đến chiều, người đàn bà đó vẫn chả xin được tí gì. Đến đâu bà cũng bị xua đuổi. Đám trẻ tuổi, nhất là các cô gái, đều cho bà là hủi nên trốn như trốn dịch. Mấy bà đang lễ thì rất bực tức. Họ ngừng những tiếng “Nam mô Phật” lại và quay ra mắng xối xả bà sao dám đi sát vào người. Cuối cùng bọn hương lý sai tuần phu đuổi bà đi. Bà già không thể kiên gan trước những trận mưa roi của bọn tuần, đành phải lê mình ra khỏi đám hội.

Sau khi ra khỏi đám hội, người đàn bà ấy thất thểu bước vào xóm. Cũng như ở đám hội, vào nhà nào bà cũng bị nghi là hủi và bị đuổi. Mấy nhà giàu thì đóng chặt cửa lại và thả chó ra. May sao đến ngã ba, bà gặp hai mẹ con bà góa vừa đi chợ về. Thấy bà lão ăn mày tội nghiệp, người mẹ đưa về nhà lấy cơm nguội cho ăn.

Khuya hôm đó hai mẹ con đang ngủ thì người đàn bà ấy lại gọi cửa. Bà xin ngủ nhờ một đêm vì mọi chỗ đều cấm cửa không cho vào. Hai mẹ con vui lòng đón người ấy vào nhà, trải chiếu ở một cái chõng cho bà ngả lưng. Còn mẹ con thì nằm tạm ở một chỗ khác. Người đàn bà vừa nằm đã ngủ liền, tiếng bà ngáy như sấm. Hai mẹ con nhìn ra thấy chõng sáng rực lên trong bóng tối. Đây không phải là một bà ăn mày già yếu lở loét nữa mà là một con giao long đang cuộn mình lù lù một đống, đầu gác lên xà nhà, đuôi thò xuống đất. Người mẹ rụng rời kinh hãi, nhưng vì chỗ ở của mình cách biệt với làng xóm, không biết kêu cứu ai, đành trùm chăn kín mít, phó mặc cho may rủi.

Nhưng đến sáng hôm sau, khi người mẹ nhìn ra chả thấy giao long đâu cả. Trên chõng, bà ăn mày đã dậy và sắp sửa ra đi. Trước khi từ biệt, bà bỗng lên tiếng: “Chúng nó thờ Phật mà kỳ thực là buôn Phật. Chúng nó xứng đáng phải chịu trầm luân. Chỉ có mẹ con nhà ngươi là tốt bụng. Hãy cầm lấy gói tro này, nhớ rắc xung quanh chỗ ở và nội trong đêm hôm nay chớ đi đâu cả. Hoặc nếu có đi thì đưa nhau lên đỉnh núi cao mà tránh”. Người mẹ băn khoăn hỏi thêm: “Nhưng làm thế nào để cứu mọi người được?”. Bà già ngần ngừ hồi lâu rồi lấy từ trong áo một hạt thóc ra cắn tách đôi vỏ trấu đưa cho hai mẹ con và nói: “Hai mảnh vỏ trấu này sẽ giúp hai mẹ con ngươi làm việc thiện”. Người mẹ toan hỏi thêm thì vụt một cái đã không thấy người đàn bà hủi đâu nữa. Hai mẹ con vội làm theo lời dặn rồi đi kể chuyện cho mấy người gần đó biết. Họ nghe nói chỉ cười cho là một chuyện bâng quơ.

Quả nhiên tối hôm đó giữa đám hội náo nhiệt, lúc thiện nam tín nữ đang tấp nập lễ bái thì bất ngờ có một dòng nước từ dưới đất phun lên chính giữa đàn tràng. Nước càng phun càng mạnh, làm lở dần đất xung quanh. Người ta ngơ ngác không hiểu thế nào, tưởng là phép Phật hiển hiện nên càng vái lấy vái để. Nhưng dòng nước mỗi lúc một mạnh nuốt hết người và vật. Chỉ trong nháy mắt đã ngập bằng một cái ao. Thấy thế mọi người hoảng hốt bỏ cả lễ bái đua nhau chạy. Nhưng họ không thể chạy được nữa. Ở dưới chân họ đất nứt nẻ, rung động hất họ ngã xuống. Bỗng chốc một tiếng ầm dữ dội phát ra, đất đá, nhà cửa, người vật đều chỉm nghỉm, nước tung tóe mù trời. Một con giao long to lớn từ mặt nước nhô lên bay vòng quanh. Trong khi đó thì nền nhà, chuồng lợn, chuồng gà của mẹ con người đàn bà góa kia mỗi lúc một nâng cao hơn mực nước. Đau xót trước cảnh nước lụt, hai mẹ con đem hai mảnh vỏ trấu ra. Vừa đặt xuống nước, họ bỗng thấy hai mảnh vỏ biến ngay thành hai chiếc thuyền. Thế rồi, mặc gió mặc mưa, họ chèo đi mọi nơi cố sức vớt những người bị nạn.

Cả thung lũng bị nước tràn ngập thì hóa thành ba cái hồ rộng lớn, mênh mông như bể, nên người ta gọi là Hồ Ba Bể, còn cái nền nhà hóa thành một hòn đảo nhỏ ở giữa hồ mà người địa phương gọi là Pò Già Mải (Gò Bà Góa).